Thờ dụng cụ lao động sản xuất
Vượt qua gần 40km đường đèo dốc chúng tôi vào được đến bản Tà Phình – một trong những bản làng của dân tộc H’Mông trên cao nguyên Mộc Châu. Nơi đây là một trong những bản làng hiếm hoi của người H’Mông vẫn còn ăn Tết theo truyền thống của dân tộc mình, tức là đón Tết cổ truyền vào đầu tháng 12 Âm lịch. Tại đây, những bản sắc dân tộc của người H’Mông vẫn còn được giữ nguyên từ hương vị bát rượu ngô, món mèn mén ăn thay cơm, bánh dày dẻo mềm…
Người H’Mông chuẩn bị ngày Tết rất chu đáo, từ ngày 26-11 Âm lịch, người dân ở bản Tà Phình đã bắt đầu nghỉ làm nương rẫy để mua sắm chuẩn bị cho Tết truyền thống. Mỗi người mỗi việc, phụ nữ miệt mài hoàn thiện đường thêu, nút chỉ trên bộ váy áo mới để cho người thân trong gia đình diện Tết. Đàn ông tất bật đi mua sắm đồ hay thịt lợn, gà làm bữa cơm thịnh soạn cho gia đình. Chị Pa Sua (bản Tà Phình, Mộc Châu) cho biết: “Để có quần áo mới đón Tết truyền thống, những người phụ nữ trong gia đình người H’Mông phải chuẩn bị trước đó khoảng 3 tháng”.
Ngày 30 Tết, việc dọn dẹp nhà cửa, trang trí bàn thờ tổ tiên là công việc quan trọng cuối cùng của năm. Người H’Mông ở bản Tà Phình sẽ chọn một cành tre còn xanh lá và buộc 3 sợi dây có màu xanh, đỏ, vàng cắm thêm một que hương để làm chổi quét nhà. Người H’Mông quan niệm rằng, chiếc chổi sẽ quét đi bệnh tật, ốm đau, những điều không may của năm cũ và mang lại may mắn cho gia chủ vào năm mới. Đặc biệt, công việc quét nhà sẽ do người chủ trong gia đình thực hiện và tiến hành vào khoảng thời gian từ khoảng 3 đến 4 giờ sáng ngày 30 Tết.
Khi công việc dọn dẹp nhà cửa hoàn tất, người đứng đầu trong gia đình sẽ tiến hành trang trí bàn thời tổ tiên. Trên bàn thờ người H’Mông sẽ được dán lớp giấy trắng cắt hình hoa văn đã được chuẩn bị trước đó khoảng một tháng. Lớp giấy trắng này mỗi năm được thay một lần và thay vào đúng ngày 30 Tết,
Ngoài ra, tất cả những công cụ lao động hàng ngày sẽ được rửa sạch sẽ, dán một mảnh giấy đỏ đưa lên bàn thờ 3 ngày Tết. Theo quan niệm người H’Mông, 3 ngày Tết là những ngày để gia chủ tri ân “người bạn” trong lao động sản xuất, 10 ngày sau mới lấy ra sử dụng. Anh A Dế (Tà Phình, Mộc Châu) cho biết: “Trong dịp Tết cổ truyền, người H’Mông luôn thờ ma nhà và những dụng cụ lao động sản xuất. Vì những vật dụng đó giúp người H’Mông sinh sống, phát triển”.
Đặc biệt, trong mâm cỗ cúng tổ tiên vào ngày 30 Tết của người H’Mông không thể thiếu bánh dày. Nếu như với người Kinh ở miền xuôi, mâm cỗ Tết không thể thiếu bánh chưng, bánh tét thì Tết người H’Mông phải có bánh dày để cúng tổ tiên và trời đất. Người H’Mông quan niệm, bánh dày tròn tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời – là nguồn gốc sinh ra con người và vạn vật trên mặt đất.
Gạo nếp nương thơm ngâm và đồ thành xôi đổ vào một máng gỗ, các chàng trai sức vóc khỏe mạnh dùng chày thay nhau giã đến khi thật nhuyễn và mịn, rồi gói lại bằng lá chuối. 6 cặp bánh đầu tiên gồm 12 chiếc tượng trưng cho 12 tháng trong một năm được dâng lên trời đất và vị thần mùa màng. Những chiếc bánh còn lại xếp vào hũ gỗ pơ mu đậy kín lại để ăn và thết đãi khách quý.
Kiêng kỵ trong ngày Tết
Để cho mùa màng được tốt tươi, vật nuôi trong nhà sinh sôi phát triển, người H’Mông kiêng không giẫm lên bếp lò, không để nước làm tắt lửa trong bếp, không để bánh dày bị cháy trong khi nướng, kiêng thổi lửa trong ba ngày Tết…
Người H’Mông không đón Giao thừa mà quan niệm khoảnh khắc Giao thừa được tính bằng tiếng gà gáy đầu tiên trong đêm 30 Tết. Ông A Khua (bản Tà Phình, Mộc Châu) cho biết: “Theo quan niệm người H’Mông, sau tiếng gà gáy đêm Giao thừa nếu con chó phát ra tiếng kêu đầu tiên trong năm mới, năm đó sẽ làm ăn phát đạt. Nếu những con thú rừng như cú mèo phát ra tiếng kêu đầu tiên của năm mới sẽ báo hiệu một năm làm ăn thất bát, bệnh tật nhiều”.
Theo quan niệm của người H’Mông, trong 3 ngày Tết ăn cơm chan canh năm đó ruộng nương sẽ bị ngập lụt làm ăn thất bát. Ngoài ra, đối với người H’Mông bánh dày như biểu tượng của mặt trăng, mặt trời nên trong 3 ngày Tết kiêng ăn bánh dày nướng. Đối với người H’Mông ăn bánh dày nướng năm đó sẽ gặp nhiều hạn tai ương, sẽ bị chết cháy.
Ngoài những tục lệ kiêng kỵ, người H’Mông cũng có những quan niệm mang may mắn vào trong gia đình vào ngày Tết. Đối với người H’Mông, trong 3 ngày Tết, gia chủ bán được một vật gì, năm đó sẽ buôn bán thuận lợi, làm ăn phát đạt. Anh A Khua (bản Tà Phình, Mộc Châu) cho biết: “Để năm mới gia đình sẽ tậu được nhiều trâu bò, của cải trong nhà sẽ sinh sôi nảy nở thì trong những ngày mồng 7, mồng 8 sẽ đi tìm mua một con bò đang có chửa để dắt về nhà”.
Trong dịp Tết người H’Mông ở Mộc Châu cũng tổ chức các trò chơi truyền thống như đánh tu lu (đánh cù), ném pao, đánh quay… Từ ngày mùng 4, người H’Mông mới bắt đầu chơi Tết. Những bộ váy, áo đẹp nhất sẽ trưng diện trong dịp này. Bởi vậy, nổi bật trong sắc màu e ấp của hoa mơ, hoa mận và sắc hồng của hoa đào là những gam màu rực rỡ của những chiếc váy tung xòe trên cánh đồng cải trắng ngút ngàn, là tiếng leng keng đồng bạc hoa theo bước chân thiếu nữ đi chơi xuân…
Theo tác giả Đỗ Hòa (baohaiquan)
